تسلیم جبرئیل (قرآن)جبرئیل، واژه‌ای عجمی غیر عربی، معرب و به معنای بنده خدا [۱]
مجمع البیان، ج۱ - ۲، ص۳۲۴.
و نام فرشته حامل وحی است. [۲]
تفسیر التحریر و التنویر، ج۱، جزء ۱، ص۶۲۰.
حضرت جبرئیل، از تسلیم شدگان در برابر خداوند است.۱ - جبرئیل از تسلیم شدگانطبق آیه ۳۸ سوره نبا جبرئیل، از تسلیم شدگان در برابر خداوند است: یوم یقوم الروح والملـئکة صفـا لا یتکلمون الا من اذن له الرحمـن وقال صوابـا. «روزی که روح و فرشتگان به صف می‌ایستند و (مردم) سخن نگویند مگر کسی که (خدای) رحمان به او رخصت دهد و سخن راست گوید.» تنزل الملــئکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر. «هر کاری (که مقرر شده است) فرود آیند.» ۱.۱ - فرشتگان در یک صفبدون شک قیام" روح " و" فرشتگان " در آن روز در یک صف، و سخن نگفتن جز به اذن خداوند رحمن، فقط برای اجرای فرمان او است، آنها در این جهان نیز" مدبرات امر " و مجری فرمانهای او هستند، و در عالم آخرت این امر آشکارتر و واضحتر و گسترده تر خواهد بود. در اینکه مراد از" روح" در اینجا چیست؟ مفسران تفسیرهای زیادی ذکر کرده‌اند که در بعضی از تفاسیر به هشت احتمال بالغ می‌شود [۵]
تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۶۹۷۷.
که مهمتر از همه تفسیرهای زیر است:۱- منظور مخلوقی است غیر از فرشتگان و برتر از همه آنها. ۲- منظور" جبرئیل " امین پیک وحی خدا و واسطه میان او و پیامبران است، که بزرگترین فرشتگان می‌باشد. ۳- منظور" ارواح انسانها" است که همراه فرشتگان بپا می‌خیزند. ۴- فرشته‌ای است بالاتر از همه فرشتگان و برتر از جبرئیل، و هم او بود که با انبیاء و امامان معصوم همراه بوده و هست. قابل توجه اینکه" روح " در قرآن مجید گاه به صورت مطلق، و بدون هیچ قید ذکر شده، و در این حال غالبا در برابر" ملائکه " قرار گرفته مانند: تعرج الملائکة و الروح الیه: " فرشتگان و روح به سوی او بالا می‌روند". تنزل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل امر: " در شب قدر ملائکه و روح به فرمان پروردگارشان با هر چیزی نازل می‌شوند". در این دو آیه " روح" بعد از" ملائکه" ذکر شده، و در آیه مورد بحث قبل از" ملائکه"، البته ممکن است این جدا شدن به عنوان یک فرد مشخص و بزرگ بوده باشد، و به اصطلاح ذکر" عام" بعد از" خاص " یا ذکر" خاص" بعد از" عام " است. اما در بسیاری از آیات، " روح" با اضافه یا وصفی آمده است، مانند" روح القدس " در آیه قل نزله روح القدس من ربک بالحق: " بگو روح القدس این قرآن را از سوی پروردگارت به حق نازل کرد" (نحل- ۱۰۲) یا آیه نزل به الروح الامین قرآن را" روح الامین" نازل کرده". در بعضی از آیات خداوند" روح" را به خودش اضافه فرمود، می‌فرماید: " و نفخت فیه من روحی": " در آدم از روح خودم دمیدم" (روح شریفی که به خاطر شرافت به ذات مقدس او اضافه شده) " و در جای دیگر می‌فرماید: فارسلنا الیها روحنا : " ما به سوی مریم روح خود را فرستادیم". ۱.۱.۱ - روحبه نظر می‌رسد که" روح " در این آیات که به صورتهای متفاوتی بیان شده معناهای متفاوتی داشته باشد که شرح هر کدام در ذیل همان آیات بیان شده است. ولی آنچه از میان تفاسیر مختلف نسبت به آیه مورد بحث مناسبتر به نظر می‌رسد این است که، منظور از" روح" در اینجا یکی از فرشتگان بزرگ الهی است که بر طبق بعضی از روایات حتی از جبرئیل برتر است، چنان که در حدیثی از امام صادق -علیه السلام - می‌خوانیم: هو ملک اعظم من جبرائیل و میکائیل : " او فرشته‌ای است بزرگتر از جبرئیل و میکائیل" [۱۲]
مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۲۷.
و در تفسیر علی بن ابراهیم نیز آمده است: الروح ملک اعظم من جبرئیل و میکائیل و کان مع رسول الله و هو مع الائمة -علیه السلام - : " روح فرشته‌ای است برتر از جبرئیل و میکائیل و او با رسول الله همراه بود و با امامان نیز همراه است". [۱۳]
تفسیر علی بن ابراهیم، ج۲، ص۴۰۲.
هر چند در بعضی از روایات در تفاسیر اهل سنت از پیغمبر اکرم -صلی الله علیه وآله - نقل شده که فرمود: الروح جند من جنود الله لیسوا بملائکة لهم رؤس و ایدی و ارجل، ثم قرا یوم یقوم الروح و الملائکة صفا، قال هؤلاء جند و هؤلاء جند: " روح لشکری از لشکریان خدا است که ملائکه نیستند، آنها دارای سر و دست و پا می‌باشند، سپس پیامبر -صلی الله علیه وآله - این آیه را تلاوت فرمود: یوم یقوم الروح و الملائکة صفا سپس افزود: اینها لشکری هستند و آنها لشکر دیگری" [۱۴]
الدر المنثور، ج۶، ص۳۰۹.
به هر حال همانگونه که اشاره شد این مخلوق بزرگ الهی خواه از فرشتگان باشد، یا موجود دیگری، در قیامت همراه ملائکه آماده اطاعت فرمان او هستند، و چنان هول و اضطراب محشر همه را فرا گرفته که هیچکس را یارای سخن گفتن نیست، و آن گاه که ذکری یا سخنی بگویند یا شفاعتی کنند تنها به اذن پروردگار است، حمد و ثنای او می‌گویند و یا شفاعت برای آنها که شایسته شفاعتند. ۱.۱.۲ - روایتدر حدیثی آمده است از امام صادق -علیه السلام - درباره این آیه سؤال کردند، فرمود: نحن و الله الماذون لهم یوم القیامة و القائلون: " به خدا سوگند در روز قیامت به ما اجازه داده می‌شود و سخن می‌گوئیم". راوی سؤال می‌کند در آن روز شما چه می‌گوئید؟ فرمود: نمجد ربنا، و نصلی علی نبینا، و نشفع لشیعتنا، فلا یردنا ربنا: " تمجید و ستایش پروردگارمان را می‌کنیم، و بر پیامبرمان درود می‌فرستیم، و برای پیروانمان شفاعت می‌کنیم، و خداوند شفاعت ما را رد نمی‌کند" [۱۶]
مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۲۷.
از این روایت استفاده می‌شود که انبیاء و امامان معصوم نیز در صف فرشتگان و روح قرار می‌گیرند، و از کسانی که به آنها اجازه سخن گفتن و مدح و ثنای خداوند و شفاعت داده می‌شود آنها هستند. ۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تسلیم جبرئیل». |